Mae Non Mererid Jones, yr awdur newydd o Bwllheli wedi troi at brofiadau personol yn ei chyfrol gyntaf o ffuglen – gwaith a gafodd ganmoliaeth uchel gan feirniaid y Fedal Ryddiaith yn Eisteddfod Genedlaethol Llŷn ac Eifionydd y llynedd.
Yn ôl Ion Thomas, mae Merch y Wendon Hallt yn ‘waith sy’n pefrio.’ Aeth yn ei flaen i ddweud fod ‘strwythur y nofel hon yn drawiadol a chlyfar a’i chynnwys yn hollol Gymreig ac eisteddfodol!’ Roedd sylwadau ei gyd-feirniad Lleucu Roberts yr un mor ganmoliaethus wrth iddi ddisgrifio’r nofel fel un ‘wreiddiol a gonest, doniol a deifiol.’
‘Efallai ’mod i’n siarad rwtsh,’ eglura Non Mererid Jones, ‘ond dwi’n meddwl mai deunydd crai nifer o egin awduron ydi eu profiadau personol. Ac wrth reswm felly, dwi’n tynnu ar brofiadau a phethau sy’n gyfarwydd i mi, er enghraifft fy magwraeth yn Llŷn, y profiad o fod yn fam ac ati. Mi ges i lawer o hwyl wrth sgwennu, ond ffuglen ydi Merch y Wendon Hallt ar ddiwedd y dydd, nid hunangofiant. A beth bynnag, ydi pobol yn deud y gwir, yr holl wir, mewn hunangofiannau?’
Daw Non Mererid Jones o Bwllheli, Llŷn. Astudiodd y Gymraeg ym Mhrifysgol Caerdydd ac enillodd ddoethuriaeth yn yr un pwnc o Brifysgol Bangor yn 2020. Bu’n gweithio fel Tiwtor Cymraeg i Oedolion am flynyddoedd ac mae hi erbyn heddiw yn Ddarlithydd yn y Gymraeg ym Mhrifysgol Bangor. Enillodd y Goron yn Eisteddfod Ryng-golegol Bangor 2017 a daeth i’r brig yng nghystadleuaeth y stori fer yn Eisteddfod Genedlaethol Ynys Môn 2017. Daeth yn agos i’r brig yng nghystadleuaeth y Fedal Ryddiaith yn yr Eisteddfod Genedlaethol Llŷn ac Eifionydd 2023 gyda’r nofel hon. Rhwng gweithio a magu mae hi’n mwynhau rhedeg a nofio, ond yr hyn sy’n rhoi’r boddhad mwyaf iddi yw hel caffis gyda’i mab, Lleu. Merch y Wendon Hallt yw ei chyfrol gyntaf.
Mae’r nofel yn llais Myfi, beirniad ar gystadleuaeth y Stori Fer yn yr Eisteddfod sy’n defnyddio’r llyfr nodiadau mae hi wedi’i brynu i gofnodi ei sylwadau ar waith y cystadleuwyr i gofnodi ei phrofiadau ei hun – profiadau y mae gwaith y cystadleuwyr yn ei hatgoffa ohonynt. Mae Myfi hefyd yn ceisio gwneud synnwyr o ddod yn fam am y tro cyntaf, fel yr eglura Non: ‘Yn gryno, mi faswn i’n disgrifio Merch y Wendon Hallt fel myfyrdodau merch gymharol ifanc sydd rhwng dwy hunaniaeth – y ferch yn ei hugeiniau, a’r fam newydd yn ei thridegau cynnar. Mewn geiriau eraill: yr un hen stori! Yn gam neu’n gymwys,’ eglura Non, ‘do’n i ddim yn trio apelio at unrhyw gynulleidfa benodol. Ychydig o gatharsis a lot fawr o hwyl oedd sgwennu hwn i mi ar y pryd – rwbath i’w wneud, i gadw ’mhwyll, a rwbath a oedd yn rhoi llawer mwy o bleser i mi na sgrolio’n ddiamcan ar fy ffôn a chymharu fy hun â mamau eraill oedd yn ymddangos fel petaen nhw’n ymdopi’n well â heriau mamolaeth na fi.’
Ysgrif gan Angharad Price wnaeth ei hysgogi i ddechrau sgwennu yn y lle cyntaf. ‘Pan o’n i’n disgwyl fy mab mi o’n i’n teimlo’n uffernol o gyfoglyd, yn ddigalon ac yn hunandosturiol, ac roedd pobol dweud wrtha i am ‘fwynhau bob eiliad’. Ar ben hynny mi o’n i’n poeni (yn afresymol, wrth sbio’n ôl) bod beichiogrwydd a mamolaeth am fy nifodi. Mi o’n i’n methu’n glir â sgwennu dim bryd hynny. Ond mi wnaeth geiriau Angharad Price, a’r syniad o “ymbapuroli” aros efo fi drwy’r beichiogrwydd ac wedi’r geni, yn gysur i mi ac yn codi ’nghalon i. Ac felly dyma fi’n mynd ati i roi rwbath ar bapur ar yr adegau hynny pan oedd y mab yn cysgu – mewn caffis rownd Pwllheli neu ganol nos.’
Mae Merch y Wendon Hallt ar werth rŵan ym mhob siop lyfrau Cymraeg, drwy www.carreg-gwalch.cymru ac ar www.gwales.com. Cynhelir lansiad ar Nos Fercher, 13eg Tachwedd am 7.00yh yn Llyfrgell Pwllheli (Neuadd Dwyfor), yng nghwmni’r Prifardd Guto Dafydd.